Yoga voor een betere gezondheid

Tijdens de corona pandemie werd mij door de redactie van een online magazine gevraagd om een artikel te schrijven over onze gezondheid, in het bijzonder met betrekking tot de corona crisis, in relatie met yoga. Toen was corona voor de gehele mensheid, ook voor medici en in de yoga wereld een onbekend fenomeen die heel veel angst, onzekerheid en eenzaamheid teweeg heeft gebracht. Nu herstellende van een griep die mij aan huis gekluisterd houdt, krijg ik de inspiratie om dit artikel te herschrijven. Toen bedoeld als meerwaarde die yoga aan ons algemeen welzijn kan geven in crisistijd, nu yoga als instrument voor meer levenskwaliteit in een tijd van economische crisis enerzijds en oorlogsgeweld, bestaansonzekerheid en stress anderzijds.

Wanneer wij te gericht zijn op de uiterlijke wereld om ons heen, ons uiterlijke lichaam en onze emoties, realiseren we ons meestal niet hoe alle componenten waaruit we bestaan daarop kunnen reageren, meestal in negatief opzicht. Wij staan niet stil bij de onderlinge samenhang van organen, klieren en lymfen, verweven met alle fysiologische processen en energiecentra. Dit realiseren wij ons pas wanneer we (erg) ziek worden, in een depressie belanden en/of in een epidemische (pandemie) situatie komen te verkeren.
Een goed voorbeeld is de corona crisis van 2021. De impact van de corona crisis op jong en oud, in hele gezinnen, is erg groot geweest, waarbij velen nog steeds nare gevolgen voor hun gezondheid ondervinden: long covid met ademhaling problemen en zware benauwdheid, hersenmist, algehele zwakte, slapeloosheid, langdurig ziek met als gevolg baan-en inkomensverlies, verlies van gezinsleden en familie. Ook heerst er bij velen angst voor een nieuwe besmetting. Eenzaamheid door baanverlies en verlies van een sociaal leven, verlies van partner, ouders, kind, zijn niet te verwaarlozen factoren die zowel lichamelijk als geestelijk herstel in de weg staan. De emotionele stress neemt alleen maar toe met daarmee ook alle andere bestaande (lichamelijke en mentale) aandoeningen. In het ergste geval belandt men (is men al beland) in een vicieuze cirkel met depressie als gevolg. Stress, vooral langdurige stress, kan leiden tot geestelijke en lichamelijke vermoeidheid, waardoor het gehele zenuwstelsel verstoord raakt en daarmee ook het immuunsysteem verzwakt.

Vaak blijkt dat ook na een korte of langdurige andersoortige ziekteperiode, zelfs na een zware griep, men nog lang de gevolgen blijft ondervinden van het emotionele leed, waardoor het lichaam met al haar verzwakte functies en processen niet de kans krijgt tot goed herstel. Als het geestelijk namelijk niet goed gaat, zal het lichamelijk ook niet goed gaan en vice versa.

Door mijn eigen persoonlijke ervaringen, zowel wegens ziekte, letsel door ongeval, en andere (langdurig) moeilijke situaties (ook in mijn yogapraktijk bij deelnemers), heb ik de positieve effecten van yoga op mijn eigen lichamelijk en geestelijk herstel (en van mijn deelnemers) mogen ervaren, die ik blijf delen met deelnemers in de yoga therapie lessen. In mijn yogapraktijk melden zich regelmatig mensen aan met adem problemen (ook door een verkeerde adem gewoonte), astma, bronchitis, energie tekort, chronische vermoeidheid, slaapproblemen, stress, depressie, chronische pijn door o.a. artrose, reuma, en niet te vergeten de voor mij wazige diagnose van artsen: fibromyalgie. Dit laatste is een verschijnsel waar een groot deel van de mens (in o.a. Nederland) aan schijnt te lijden, waaronder ook ik. Ik kan echter geen waarde aan deze diagnose hechten omdat ik zelf door de opgedane kennis vanuit yoga en ayurveda fibromyalgie zie als een ‘optelsom’ van verschillende (niet volledig te genezen) aandoeningen (z.a.artrose, reuma) die vooral met onze constitutie, dus ook onze energiehuishouden, leefwijze, eetstijl, denkstijl, te maken hebben.

De authentieke yoga beoefening met yogatherapie als onderdeel heeft de potentie om levensenergie te genereren, verlichting van klachten, zoals chronische pijn, chronische vermoeidheid, (al of niet volledig) herstel mogelijk te maken en te versnellen en levensvreugde te herwinnen. Zeker met een positieve houding van geduld, vertrouwen en zelfvertrouwen kan ook iemand met long covid behoorlijk herstellen, weer (deels) deelnemen aan het sociale leven en het arbeidsproces, zoals ik in mijn yogapraktijk (ook recent) heb mogen ervaren.

Als lichaamsfuncties verstoord raken, dan heeft dat invloed op onze levensenergie, oftewel Prana. Instituten in India (waar ik ook verbleven heb) hebben de anatomische, fysiologische en psychologische effecten van yoga, in combinatie met reguliere behandelingen, tijdens diverse observaties in de praktijk aangetoond. Het yoga instituut Santacruz in Bombay heeft, bijvoorbeeld, aangetoond dat verschillende luchtwegaandoeningen naast reguliere medicatie beter en sneller genezen met een gedegen yogatherapie programma van houdingen, pranayama en meditatie en de nodige rust. Lichte aandoeningen waren zelfs zonder reguliere medicatie genezen.

In het verleden heb ik ongeveer een half jaar een groep van zowel alcohol- en drugsverslaafden als depressie patiënten, naast hun reguliere zorg, met een speciaal yogaprogramma geholpen. Activerende houdingen, in het bijzonder de zonnegroet, werden afgewisseld met krachtige ademtechnieken en mantra recitatie, Trataka: een éénpuntige concentratie oefening. Twee personen uit deze groep kwam ik jaren later in een spirituele setting opnieuw regelmatig tegen. Het deed me goed om te horen dat ze weer lekker in hun vel zaten, van hun verslaving af waren, een goede baan en een actief sociaal leven hadden. Ze hadden ‘zichzelf teruggevonden’, zaten weer in hun eigen Kracht.

Yoga betekent verbinding met ons hogere bewustzijn, verbinding van het fijnstoffelijke lichaam, via de lichaamsonderdelen, het grofstoffelijke lichaam. Lichaam en Geest zijn geen aparte op zichzelf staande componenten, maar zijn in elkaar verweven en staan in continu wisselwerking met elkaar.

Yoga beoefenen betekent echter geenszins dat we nooit ziek zullen worden. Ziek zijn hoort bij het totale proces van ons leven. Lichte griep/zware influenza, nare en langdurige ziektes, een depressie, zelfs een pandemie (heb ik nu begrepen), een zware operatie, slijtage (ook van de hartspieren), een ongeneeslijke ziekte, om er maar een paar te noemen, horen bij het leven, zoals oud worden en sterven.

Niets gebeurt zomaar, niks is toeval. Alles heeft een reden. Ook ziek zijn. Bij het herschrijven van dit artikel ben ik aan het herstellen van een vervelende flinke verkoudheid. In de eerste dagen was ik echt de zielenpiet die steeds weer vanuit het lage ego, het innerlijk, aan het ‘klaag zingen’ was: “verdorie, ik doe zo intensief yoga, pranayama, meditatie, eet en leef gezond, waarom moet ik nu ook getroffen worden door deze rot griep?”. En dan hoor ik vanuit het diepere, het hogere Ego, het andere stemmetje zeggen: “jij dommerd, je weet toch wat er aan de hand is? Je hebt de laatste 3 jaar geen griep van betekenis gehad. Mag het lichaam, je hele ‘grofstoffelijke instrument’ zich nu eindelijk weer ontdoen van alle (onbewust opgeslagen) afvalstoffen en toxines?” Afvalstoffen vanuit de uiterlijke wereld, zoals bijvoorbeeld: de vervuilde lucht die we inademen, eten van verkeerd en bewerkt voedsel, lichamelijke en mentale overbelasting, negatieve gedachten die we allemaal regelmatig hebben en die zich energetisch in ons onbewuste bewustzijn opslaan en daarmee ons hele ‘systeem’ beinvloeden, moeten op een gegeven moment eruit. Net zoals wij onze computer en onze telefoon regelmatig opschonen, zo moet ook het hele lichamelijke systeem zich opschonen. Dat is een reden om bijvoorbeeld geveld te worden door griep, om ziek te worden.

Elk lichaam heeft een eigen zelfgenezend vermogen. Maar dat wil niet zeggen dat we eindeloos door kunnen gaan bij ziekte, maar bewust er aan moeten werken en investeren om het lichaam de gelegenheid te geven tot herstel. Ook een auto heeft regelmatige onderhoud nodig. Zo ook ons lichaam en onze geest. Een positieve levenshouding, verstandige leefwijze, op het juiste moment de nodige rust/time out, zijn van groot belang om het zelf genererende herstelvermogen te blijven activeren.

Een effectief handvat daarbij is yoga. De totale yoga, zoals het achtvoudige pad van Patanjali, de acht ‘ledematen’ van yoga, waarbij het niet alleen maar gaat om houdingen uitvoeren. Evenwichtshoudingen hebben bijvoorbeeld invloed op de weerstand; achterwaartse buigingen rekken onder andere de longen uit, waardoor meer zuurstofopname mogelijk is en het hart en de longen versterken. Eén van de effecten van hastapada asana (vooroverbuiging, hand naar voet) is versterking van het immuunsysteem. Ook de zonnegroet effectueert het immuunsysteem. Doordat de organen in de houdingen gemasseerd worden, krijgt o.a. het lymfestelsel een boost en daarmee wordt ook het immuunsysteem versterkt. Hierbij moet ik wel vermelden dat het accent niet alleen op de lichamelijke beoefening ligt, maar op veel meer dan dat.

Een ander hulpmiddel voor het effectief bestrijden van onder andere stress, slapeloosheid en chronische vermoeidheid is yoga Nidra. Het vermindert ook chronische pijnen bij onder andere artrose, reuma, hernia en andere aandoeningen. Yoga nidra is een dieper werkende ontspanningstechniek die niet alleen effect heeft op het ontspannen van spieren, maar ook op het diepe bewustzijn. De Engelse benaming hiervoor -neuromuscular relaxation- verklaart veel meer dan de vertaling ‘yoga van de slaap’ of ‘slaapyoga’. Het is namelijk juist niet de bedoeling om tijdens yoga nidra in slaap te vallen, maar wel om bewust te blijven in een toestand van intense ontspanning, op het lichaam en het hele zenuwstelsel.

We ademen zuurstof in om te leven, maar die zuurstof moet omgezet worden in Prana, vitale levensenergie; het concept is dat de adem de bron van leven en het meest vitale proces in het lichaam is die alle cellen in ons hele systeem kan reinigen en voeden. De ademhaling is de brug tussen lichaam en geest en heeft diepgaande effecten op beide, dus ook op onze lichamelijke en geestelijke/mentale gezondheid. Pranayama zorgt voor regulering en correctie van de ademhaling en zuivert ons fysiologisch systeem met als gevolg vermindering/opheffen van zowel angsten, depressie en andere (sterke) negatieve emoties. Kapalbhati, bijvoorbeeld, heeft een reinigend effect op de longen, vergroot de longcapaciteit, verhoogt de zuurstofopname, vitaliseert de voorhersenen en geeft mentale ontspanning en energie. Andere effectieve pranayama’s zijn Bhramri (zoemende bij) en Anulom Vilom (om en om adem).

Regelmatige meditatie (bijvoorbeeld met een korte affirmatie) verbindt ons met ons innerlijke fundament. Dit legt de basis voor vertrouwen/zelfvertrouwen, creativiteit, flexibiliteit, standvastigheid en positief doen en denken. Het geestelijk evenwicht herstelt, neemt toe waardoor men zowel lichamelijk als mentaal belastende situaties, zoals ziekte, verlies van een dierbare, depressie, boosheid, wrok, eenzaamheid, beter aan kan en sneller kan verwerken. Men hervindt de eigen innerlijke kracht, waarmee men zich ook gezonder gaat voelen.

In het bijzonder 108 keer een mantra reciteren (jappa in het Sanskriet) helpt bijvoorbeeld tot éénpuntige concentratie, maakt de geest rustig en heeft effect op het gehele zenuwstelsel. De mantra ‘Aum Namah Shivaya’ is een krachtige transformerende mantra en is niet moeilijk uit te spreken. Ook door de mantra AUM 108 keer te reciteren worden rustgevende en krachtige lichamelijke en geestelijke effecten bereikt, door generering van zuiverende en helende energie. Zowel mijn eigen helende en transformerende ervaringen als de ervaringen van mijn deelnemers geven mij grote voldoening. Zo zeggen mijn deelnemers dat de afwisseling van aanspannen en ontspannen van spieren, in combinatie met de andere onderdelen van yoga, zowel lichamelijke als geestelijke ontspanning geeft. De diepe zijnservaring die men vaak heeft, werkt zeker bevorderend op hun spirituele ontwikkeling.

De Bhagavad Gita, één van de vele Hindoe geschriften die een leidraad voor een onthecht en evenwichtig en standvastig leven is, leert ons hoe we in alle situaties, vooral stress veroorzakende situaties, onbevangen kunnen blijven, vooral onbevangen voor uiterlijke invloeden. Dit is door onze menselijke natuur en ons aardse leven echter vaak heel moeilijk te handhaven. Ook ik raakte tijdens de corona crisis met grote angst voor besmetting in een flinke dip en had heel veel moeite om te concentreren in mijn meditaties en vooral om in mijn eigen kracht te blijven. Desondanks: mijn dagelijkse sadhana (spirituele beoefening) ‘haalde mij steeds weer terug’in mijn Kracht.

Yoga beoefening, op basis van het achtvoudige pad, blijft een proces van streven, kennis en inzicht bevorderen, doorzetten, volhouden, geduld hebben, vervolgens overgave en uiteindelijk vooral emotioneel onthechten, wil men in redelijk goede gezondheid en met levensvreugde door het leven gaan. Niet een investering in geld, maar een investering in en van het leven. Iedere dag een draadje is een hemdsmouw in het jaar. De aanhouder wint en is dankbaar.

Aum,
Asato mā sadgamaya, Tamaso mā jyotir gamaya
Mṛtyor mā amritaṃ gamaya (Bṛhadāraṇyaka Upaniṣad 1.3.28)
Aum Shanti, Aum Shanti, Aum Shanti

Vertaald in de context van crisis\ziekte:
Leid mij van onwetendheid naar inzicht
Leid mij van crisis naar innerlijke vrede
Verbind mij met mijn goddelijke vonk
Aum Vrede, Aum Vrede, Aum Vrede

Madhuri Doerga

Referenties:
Yoga and Psychotherapy: The evolution of consciousness Swami S.Rama, R.Ballentine, S.Ajaya.
Practical yoga psychology. R. Vivekananda.
A cure for Asthma & Bronchitis, Hansa Jayadeva Yogendra. Yoga Istitute SantaCruz Mumbai.
Cyclopeadia YOGA Vol. 1 & 2: Dr. Jayadeva Yogendra, Yoga Istitute SantaCruz Mumbai.
Prana Pranayama Prana Vidya, Swami Niranjanananda Saraswati, Bihar School of Yoga
Yoga Nidra, Swami Satyananda Saraswati, Bihar School of Yoga.
Bhagvata Geeta, verschillende auteurs.